گزارش تحلیلی بارشهای سیل اسا در استان گلستان

از تاریخ 18/5/80 الی 21/5/80

ایران باقرار گرفتن در بین عرضهای 25 الی 40 درجه شمالی در فصل گرم تحت تاثیر فعالیت کم فشار فصلی و سیستمهای پرفشار با منشاء جنوب ایسلند و شمال اقیانوس اطلس و همچنین سیستم پر فشار با منشاء آزروس واقع در جنوب غرب اروپا و شرق امریکا روی اقیانوس اطلس که با جابجایی بطرف شرق و جنوب شرقی موجب بارشهایی بصورت بارش کوهستانی و جبهه ای در سواحل جنوبی دریای خزر بالاخص استان گلستان می شوند. در اواسط فصل گرم خصوصا مرداد ماه که اوج فعالیت سیستم کم فشار فصلی میباشد این سیستم ، هوای گرم و مرطوب حاره ای را از روی دریای عمان و بخشهای شمالی اقیانوس هند بسوی دامنههای جنوبی رشته کوههای هندوکوش و البرز منتقل می کند . در این شرایط دامنه های رشته کوههای البرز مناسب ترین مکان برای برخورد دو توده هوای سرد عرضهای میانی و گرم و مرطوب حاره ای میباشد.افزایش شدید دم و رطوبت در روزهای 17 و 18 مرداد در شمال کشور که مبین اثرات امواج کم فشار فصلی بوده و از طرفی نقشه های واقعی سطح زمین و نقشه های پیش یابی روز 17 و 18 مرداد نفوذ تدریجی جریانات سرد سیستم پرفشار از نواحی شمال و شمال غرب خزر را نشان میدهند .

بر این اساس مرکز پیش بینی سازمان با پیش بینی امکان اندرکنش توده هوای گرم و مرطوب حاره ای و توده هوای سرد عرضهای میانی در دامنه های رشته کوه البرزو خصوصا همراهی تراف لایه های سطوح فوقانی با مکانیسم ایجاد شده فوق در روز پنج شنبه 18/5/80 اخطاریه شماره 4 را صادر و به تمامی ارگانها و مقامهای ذیربط کشور ارسال نمود.چنانچه این پیش بینی بموقع شادر نشده بود ، تلفات انی و مالی سیل اخیر دهها برابر بیشتر از شرایط موجود می شد.

بطور کلی علت اصلی اکثر ریزشهای جوی سواحل جنوبی دریای خزر ی استان گلستان ناشی از ویژگیهای جغرافیایی منطقه است . وجود دریایی خزر بعنوان بزرگترین منبع آبی در تامین رطوبت و ارتفاعات البرز همچون سدی بزرگ در جنوب آن که از آستارا تا شمال خراسان امتداد یافته از عوامل موثر در ایجاد شرایط ناپایداری جهت ریزشهای جوی است.

شدت ناپایداری ، میزان رطوبت و ضخامت هوای سیستمهای ورودی به حوزه خزر تابع مسیر جریانات هوایی است که از سطح دریای خزر می پیماید. نفوذ جریانات سرد سیستمهای پرفشار از شمال و شمال غرب دریای خزر در فصل گرم که گاها اختلاف دمایی قابل ملاحظه ای نیز با دمای آب دریای خزردارد  موجب کسب رطوبت کافی شده و اغلب در امتداد شمال غرب به جنوب دریای جریان می یابند و در اثر دپو شدن رطوبت در نواحی شمالی ارتفاات و صعود مکانیکی موجب ریزشهای فراوانی بصورت رگبار بالاخص در شما ل شرق کشور و استان گلستان می شوند. بنابراین زمانی که سیستمهای ورودی از اروپا به حوزه خزر فعال باشند در نواحی شرقی سواحل دریای خزر و استان گلستان بارندگی بیشتری صورت می گیرد.

شرایطی شبیه مکانیسم فوق و فعالیت امواج توده هوای گرم و مرطوب حاره ای و تصادم آنها در ارتفاعات شمالی کشور شرایط بحرانی و فوق العاده ناپایداری را در استان گلستان و اواخر هفته منتهی به سیل فراهم نمود. نقشه های پیش بینی واقعی و پیش یابی روزهای وقوع سیل گویای مطالب فوق است بلحاظ ایجاد جبهه ها در ارتفاعات و جابه جایی آنها ، بارندگیهایی از سمت جنوب شرق استان شروع شد.

علت آن را میتوان در بیشتر بودن سطح برخورد دو توده هوای کم فشار گرم و مرطوب حاره ای و توده هوای سرد پرفشار دانست. تلاقی این دو توده هوا با داشتن رطوبت کافی و بالا بودن درجه ناپایداری (unstable)  در منطقه جنگل گلستان تقریبا شرایط مناسبی را برای تشکیل سیلکون محلی ایجاد نموده بطوریکه نقطه برخورد دو جبهه سرد و گرم در نقشه سطح زمین ساعت utc  0000  (5/4  صبح بوقت محلی ) روز 20 مرداد در منطقه مزبور قرار دارد . ایجاد ابرهای جوشش کمولونیمبوس (C.b.Capillatus ) کاپیتالوس در منطقه رشد و گسترش زیاد آنها از لحاظ حجم و ارتفاع بسب وجود رطوبت کافی در لایه های سطوح فوقانی جو ریزشهای رگاری شدید بهمراه رعد و برق در دشت کالپوش و جنگل گلستان بدنبال داشته است . این رگبار بسیار شدید که (violent shower ) نامیده می شود ریزشی است که پس از 10 دقیقه بارش مقدار بارندگی به بیش از هشت میایمتر میرسد. بعبارت دیگر حداقل ریزش رگبار 8 میلی متر بوده و طبق اظهارات متصدی ایستگاه کلیماتولوژی دشت گلستان رگبار بسیار شدید بمدت 2 ساعت ادامه داشته و تا صبح روز بعد یعنی تا زمان اندازه گیری باران (در طول 10 ساعت ) بارندگی با ریزش متوسط (Moderate Rain) بوده که ین نوع بارش میتواند حداگثر 4 میلی متر در ساعت ریزش کند بنابراین با احتساب 10 ساعت بارش بصورت متوسط ، حداکثر 40 میلی متر باران بارید و حدود 110 میلی متر در طی 5/1 الی 2 ساعت ریزش باران در منطقه دشت  کالپوش داشتیم.

با توجه به اینکه مرکز هسته رگبار در نواحی جنگل گلستان قرار داشته است . بنابراین شدت رگبار و همچنین مقدار بارندگی بیشتری در این نواحی اتفاق افتاده است . تخریب روستای گوگل در جنگل گلستان در اثر سیل محلی یکی از دلایل بالا بودن شدت رگبار در این نواحی می باشد.

علل اساسی این حادثه :

  • بالا بودن شدت رگبار باران
  • تخریب سد قیزلر قلعه و سایر سدهای خاکی در منطقه دشت گلستان
  • تخریب جنگل و تبدیل آن به مزارع